بت‌شکنی ابراهیم (قرآن)یکی از امتیازاتی که در آیات قرآن برای ابراهیم علیه‌السلام بیان شده، «بت‌شکنی» است. ۱ - شکستن بتهاشكسته و قطعه‌قطعه شدن بتها، به دست ابراهيم علیه‌السلام: «وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ ... • وَتَاللَّهِ لَأَكِيدَنَّ أَصْنَامَكُم بَعْدَ أَن تُوَلُّوا مُدْبِرِينَ • فَجَعَلَهُمْ جُذَاذًا إِلَّا كَبِيرًا لَّهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَيْهِ يَرْجِعُونَ؛ ما وسيله رشد ابراهيم را به او داديم ... و به خدا سوگند، در غياب شما، نقشه‌اى براى نابودى بتهايتان مى‌كشم! سرانجام (با استفاده از يك فرصت مناسب)، همه بتها- جز بت بزرگشان- را قطعه قطعه كرد؛ شايد سراغ او بيايند.» ۲ - روش بتشکنیاستفاده ابراهيم علیه‌السلام از روش سرّى براى شكستن بت‌هاى مشرکان: «وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ • مَا لَكُمْ لَا تَنطِقُونَ • فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبًا بِالْيَمِينِ؛و از پيروان او ابراهيم بود؛ اصلًا چرا سخن نمى‌گوييد؟! سپس ضربه‌اى محكم با دست راست بر آنها فرود آورد (و جز بت بزرگ، همه را در هم شكست).» «روغ» مصدر «راغ» در اصل به معناى تمايل به امرى در خفا و نهان است. ۳ - قاطعیت در بتشکنیقاطعیّت ابراهيم علیه‌السلام در شكستن بتها: «وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ • فَرَاغَ إِلَى آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ • فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبًا بِالْيَمِينِ؛و از پيروان او ابراهيم بود؛ او به سراغ خدايان آنها آمد و از روى تمسخر گفت: چرا از اين غذاها نمى‌خوريد؟! سپس ضربه‌اى محكم با دست راست بر آنها فرود آورد (و جز بت بزرگ، همه را در هم شكست).» ۴ - آثار بتشکنیآثار بت‌شکنی حضرت ابراهیم علیه‌السلام عبارت است از: ۴.۱ - خشم مشرکانبتشكنى ابراهيم علیه‌السلام سبب حركت شتابان و خشمگينانه مشركان به سوى حضرت: «وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ • فَأَقْبَلُوا إِلَيْهِ يَزِفُّونَ؛و از پيروان او ابراهيم بود؛ آنها با سرعت به او روى آوردند.» «زف» مصدر «يزفّون» به معناى حركت شتابان است كه شدّت خشم را نشان مى‌دهد. ۴.۲ - تنبه بتپرستاننسبت دادن شكسته شدن بتها به بت بزرگ از سوى ابراهيم علیه‌السلام زمينه تنبّه بت‌پرستان به بطلان عقيده خويش: «وَقَالُوا أَآلِهَتُنَا خَيْرٌ أَمْ هُوَ مَا ضَرَبُوهُ لَكَ إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ • وَلَا يَصُدَّنَّكُمُ الشَّيْطَانُ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ • وَلَمَّا جَاء عِيسَى بِالْبَيِّنَاتِ قَالَ قَدْ جِئْتُكُم بِالْحِكْمَةِ وَلِأُبَيِّنَ لَكُم بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ • إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ؛ و گفتند: آيا خدايان ما بهترند يا او -مسیح-؟! (اگر معبودان ما در دوزخند، مسيح نيز در دوزخ است، چرا كه معبود واقع شده)! ولى آنها اين مَثَل را جز از طريق جدال و لجاج براى تو نزدند؛ آنان گروهى کینه‌توز و پرخاشگرند. و شيطان شما را از راه خدا باز ندارد، كه او به يقين دشمن آشكار شماست. و هنگامى كه عيسى با دلايل روشن به سراغ آنها -بنى اسرائيل- آمد گفت: من براى شما حكمت آورده‌ام، و آمده‌ام تا برخى از آنچه را كه در آن اختلاف داريد براى شما روشن كنم؛ پس تقوای الهی پيشه كنيد و از من اطاعت نماييد. به يقين خداوند پروردگار من و پروردگار شماست؛ تنها او را پرستش كنيد كه راه راست همين است.» ۵ - سوگند به بتشکنیسوگند و تصمیم ابراهيم علیه‌السلام به شكستن بت‌هاى مشركان: «وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ ... • قَالَ بَل رَّبُّكُمْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الَّذِي فَطَرَهُنَّ وَأَنَا عَلَى ذَلِكُم مِّنَ الشَّاهِدِينَ • وَتَاللَّهِ لَأَكِيدَنَّ أَصْنَامَكُم بَعْدَ أَن تُوَلُّوا مُدْبِرِينَ؛ ما وسيله رشد ابراهيم را به او داديم ... گفت: بلكه حق آورده‌ام پروردگار شما همان پروردگار آسمانها و زمین است كه آنها را آفريده؛ و من بر اين امر، از گواهانم. و به خدا سوگند، در غياب شما، نقشه‌اى براى نابودى بتهايتان مى‌كشم!» ۶ - نشکستن بت بزرگشكستن بت‌هاى كوچك و باقى گذاشتن بت بزرگ براى مراجعه بت‌پرستان به آن و درك ناتوانى بتها: «فَجَعَلَهُمْ جُذَاذًا إِلَّا كَبِيرًا لَّهُمْ لَعَلَّهُمْ إِلَيْهِ يَرْجِعُونَ • قَالُوا أَأَنتَ فَعَلْتَ هَذَا بِآلِهَتِنَا يَا إِبْرَاهِيمُ • قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هَذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِن كَانُوا يَنطِقُونَ؛سرانجام (با استفاده از يك فرصت مناسب)، همه بتها- جز بت بزرگشان- را قطعه قطعه كرد؛ شايد سراغ او بيايند. هنگامى كه ابراهيم را حاضر كردند، گفتند: اى ابراهيم! تو با خدايان ما چنين كرده‌اى؟! گفت: بلكه بزرگشان، چنين كرده باشد؛ از آنها بپرسيد اگر سخن مى‌گويند.» ۷ - علت بتشکنیبتشكنى ابراهيم علیه‌السلام به جهت وفاى او به سوگندش: «وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ • فَرَاغَ إِلَى آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ • فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبًا بِالْيَمِينِ؛و از پيروان او ابراهيم بود؛ او به سراغ خدايان آنها آمد و از روى تمسخر گفت: چرا از اين غذاها نمى‌خوريد؟! سپس ضربه‌اى محكم با دست راست بر آنها فرود آورد (و جز بت بزرگ، همه را در هم شكست).» برداشت فوق بر اين اساس است كه مقصود از «اليمين» همان «لاكيدنّ اصنامكم» و «باء» سببيّه باشد. ۸ - زمان بتشکنیاعتذار ابراهيم علیه‌السلام به بیماری، براى ماندن در شهر و شكستن بتها: «وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ • فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ • فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِينَ • فَرَاغَ إِلَى آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ • فَرَاغَ عَلَيْهِمْ ضَرْبًا بِالْيَمِينِ؛و از پيروان او ابراهيم بود؛ و گفت: من بيمارم (و با شما به مراسم جشن نمى‌آيم). آنها از او روى برتافته و به او پشت كردند (و به سرعت از شهر بيرون رفتند). او به سراغ خدايان آنها آمد و از روى تمسخر گفت: چرا از اين غذاها نمى‌خوريد؟! سپس ضربه‌اى محكم با دست راست بر آنها فرود آورد (و جز بت بزرگ، همه را در هم شكست).» ۹ - پانویس۱۰ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۹۱، برگرفته از مقاله «امتیازات ابراهیم علیه‌السلام (بت‌شکنی)». |